İslam ahlakının temel unsurlarından biri olan haya ve iffet, bireyin sosyal ilişkilerini güçlendirerek, toplumsal dokuyu sağlamlaştırır ve bireysel mutluluğu artırarak kişisel ve toplumsal hayatı olumlu yönde şekillendiren önemli erdemlerdir. Bu erdemler, insanın hem kendisine hem de çevresine saygı duyarak, ruhsal ve sosyal hayatına derinlik katan temel değerlerdir.
1) Haya, Arapça kökenli bir kelime olup utanma, sıkılma, mahcubiyet ve edep anlamlarına gelir. İslam'da haya, kişinin Allah'a ve insanlara karşı mahcubiyet duyup yanlış ve çirkin davranışlardan kaçınması anlamına gelir. Bu, haya duygusunun insanın vicdanını harekete geçirdiğini ve önemli bir ahlak duygusu olduğunu gösterir. Peygamber Efendimiz (S.A.V), "Haya imandandır."(Buhari, İman, 16) buyurarak hayanın iman ile olan ilişkisine dikkat çekmiştir.
Haya ve iffet, hem bireysel bir değer olarak kişinin iç dünyasını zenginleştirir hem de toplumsal bir bağlayıcı olarak insan ilişkilerini güçlendiren iki boyutlu bir kavramdır.
A) Bireysel Boyutu: Haya, insanın iç dünyasında bir kalkan görevi görür. Kişi, utanma duygusuyla yanlış ve ahlaksız davranışlardan uzak durur. Birey, bu duygu sayesinde kendisine olan saygısını korur, öz değerlerini zedelemekten muhafaza eder.
B) Toplumsal Boyutu:Toplum içinde haya, bireyler arasındaki etkileşimlerin temelini oluşturan saygı ve nezaketi besler. Haya duygusu, toplumun huzurunu ve sosyal düzeni sağlamak için gerekli erdem olarak görülür. Haya duygusu güçlü olan bireyler, başkalarını incitmemeye, toplumsal normlara uygun yaşamaya özen gösterir.
2) İffet, kişinin ahlaki ve manevi temizlik anlayışını ifade eder. Genellikle cinsel davranışlar
ve mahremiyetle ilişkilendirilse de iffet aslında daha geniş bir anlam taşır. Düşüncelerde,niyetlerde ve davranışlarda temiz kalmak, dürüst ve erdemli bir yaşam sürmek iffet kavramının özüdür.
A) Bireysel Boyutu: İffet, kişinin kendini kontrol etme ve arzularını dizginleme yeteneğiyle birlikte, ahlaki bir duruşun da göstergesidir. Bu erdem, bireyin nefsini kontrol etmesine, içsel disiplini sağlamasına ve böylece daha huzurlu bir yaşam sürmesine yardımcı olur. İffetli bir yaşam, sadece bedensel bir temizliği değil, aynı zamanda zihin ve kalbin arınmasını da kapsayan kapsamlı bir olgudur.
B) Toplumsal Boyutu:Toplum, iffet kavramını aile yapısının korunması, sosyal düzenin sağlanması ve güvenli bir ortam oluşturulması için olmazsa olmaz bir değer olarak görür. İffetli bireyler, toplum içinde saygınlık kazanır, takdir edilir ve böylece diğer bireylere örnek teşkil eder. Geleneksel değer sistemlerinde iffet, toplumun onurunu koruyan ve nesilden nesile aktarılan temel bir değer olarak kabul edilir.
3) Haya ve İffetin Dini ve Ahlaki Boyutları
Haya ve iffet, birbirini tamamlayan ve destekleyen iki temel değerdir. Haya, insanın içsel bir duruşu olarak, iffetin korunmasına zemin hazırlar. Haya, insanı toplumun ahlaki değerlerine aykırı davranışlardan alıkoyarken, iffet ise bireyin iç dünyasını temiz tutarak erdemli bir yaşam sürmesini sağlar. Haya duygusu, iffetin doğal bir koruyucusudur. Haya sahibi bir birey, iffetli bir yaşam sürmeye içsel bir dürtüyle yönlenir.
4) Haya ve İffetin Dini ve Ahlaki Boyutları
Pek çok dini öğreti, haya ve iffeti temel ahlaki değerler olarak kabul eder ve bu değerleri yüceltir. İslam’da haya, imanla iç içe geçmiş bir değer olarak görülür ve iffetli bir yaşam teşvik edilir. Haya, insanın Allah’a ve topluma karşı olan sorumluluğunun bilincinde olmasını sağlayarak, bireyi kötü davranışlardan alıkoyar ve toplumsal uyumu sağlar. İffet ise, insanın bedenine ve ruhuna karşı bir saygı ifadesi olarak, kişinin kendine olan güvenini artırır ve daha mutlu bir yaşam sürmesini sağlar.
Bu iki erdem, bireylerin manevi gelişimini destekler, onları ahlaki olgunluğa ulaştırır ve içsel huzuru sağlar. Haya ve iffet, bireyin hem kendisine hem de çevresine duyduğu saygıyı ifade eden temel ahlaki değerlerdir. Bu iki kavram, insanın kendini tanımasını, davranışlarını kontrol etmesini ve toplumsal ilişkilerinde sağlıklı sınırlar oluşturarak daha mutlu ve tatmin edici bir yaşam sürmesini sağlar. Bu değerler, toplumların ahlaki temellerinin sağlam kalmasını ve bireylerin erdemli bir yaşam sürmelerini teşvik eder.
Bu değerler, toplumların ahlaki temellerinin sağlam kalmasını ve bireylerin erdemli bir yaşam sürmelerini teşvik eder.
Uğur BÖLGE
Din Hizmetleri Uzmanı